ئیسرا و میعراج بـە بەڵـگەی زانستی

=====================

نووسەر : کـارزان  زانست خواز

الأسراء : شەوڕەوی  ،  المعراج :  بەرزبوونەوە  ،  شوێکات : شوێن+کات

دوای ئەو هەموو دژواری و ناڕەحـەتیە کە هاتە پێش پێغەمبەر (محمد) دروودی خوای لەسەر بێت لە پێناوی گەیاندنی ئیسلام بە خزمان و کەسانی خۆی لە قورەیش دوای ئەو هەموو ئازار و ئەشکەنجەیەی کە هاتە ڕێ ی لەسەر دەستی ئەهلی مەککە و دوای ئەو سەفەرە دڵ تەزێن و ناهەموار و پڕ زەحمەتەی کە پـێغەمبەر دروودی خوای لەسەر بێت ئەنجامیدا بۆ طائیف ، وە دوای ئەو وەڵامە سەختە کە وەڵامیان دایەوە و دوای ئەو هەمووە خوای گەورە ویستی ڕێـز لە پێغەمبەرەکەی دروودی خوای لەسەر بێت بگرێت بەوەی کە میوانداری بکات و ڕاستەوخۆ گفتوگۆی لەگەڵ بکات وە برا پێغەمبەرەکانی پێش خۆی نیشان بدات لەگەڵ دەسەڵاتی خۆی وە بەهەشت و دۆزەخ ...هتد ، وە بۆ ئەوەی جبریل بەشێوەی خۆی ببینێت وە نوێژی لەسەر فەرز بکات تاکو ببێتە هۆی پاك و خاوێنی جەستە و دەروونی و ڕەواندنەوەی خەمەکانی ، بەسەرهاتی ئیسراء و میعراج لەچەندین فەرموودەدا هاتووە ، کە ( صحـیح ) ة ، ئەمەش هەندێکیان :

ئەبو شهابي الزهري دەفەرموێت : { أسری رسول الله صلی الله علیه وسلم ألی البیت المقدس قبل الهجرة بسنة } هەروەها اِبن اِسحـاق دەفەرموێت : { ئینجا شەوڕەوی کرا بە پێغەمبەر دروودی خوای لەسەر بێت لە "المسجد الحرام"  بۆ "المسجد الأقصی" } . وە دواتر بە مەخلوقێك ( البراق ) بەرزکرایەوە بۆ ئاسمان کە شێوەی ئەم مەخلقوقە وڵاخێکی سپی بەرز بوو لە گوێدرێژ بەرزتر بوو لە ئێستر نزمتر بوو  .

بەڵام ئەوەی دەبێتە جێگای پرسیار ، یان لۆجیك و زانست و عەقلە سەلیمەکان لێی دەکۆڵنەوە ئەوەیە : ئایا پێغەمبەر بە چەند ساڵ یان چەند مانگ ئیسراء و میعراجی تەواو کرد ؟ واتە کاتەکەی چەند بوو ؟!    

بێگومان بە پێـی دەقی ڕیوایەتەکان و فەرموودە پیرۆزەکان کاتێکی زۆر زۆر کەمی خەیاندووە بەڕادەیەك کە هێشتا جێگا و سەرینەکەی گەرم بوو کە گەڕایەوە لەلای خودای پەروەردگار ، واتە کەسێك لە مەککەوە بچێتە مسجد الحرام و لەوێشەوە بۆ مسجد الأقصی و دواتریش بۆ ئاسمانەکان واتە لە دایمەیتەری گەردوون دەرچوو ، وە لەوێشدا بینیـنی زاتی پەروەردگار و مەلائیکەتەکان و بەهەشت و دۆزەخ و ....هتد ، ئایا ئەمە دەکرێ لە چەند خولەکێك تەواو ببێت ؟

هەروەها پێغەمبەر دروودی خوای لەسەر بێت کە هاتەوە لە شەوڕەویەکەی فەرمووی : [ اُتیت علوم الأولین و الآخرین ] واتە : (( زانیاری و زانستی سەرەتاکان و کۆتاکانم وەرگرت یان بینیم ))

با بزانین زانستی نوێ چیمان پێ دەڵێت :

لە گەردووندا شتێك هەیە پێـی دەڵێن کونە ڕەشەکان The Black hall's کە دەزگای ناسا بەم شێوەیە پێناسی دەکات :

(( it is a great amount of matter packed into a very small area - think of a star ten times more massive than the Sun squeezed into a sphere approximately the diameter of New York City. The result is a gravitational field so strong that nothing, not even light, can escape. In recent years, NASA instruments have painted a new picture of these strange objects that are, to many, the most fascinating objects in space. ))

واتە :

(( بڕێکی یەکجار زۆر لە ماددە کە لە شوێنێکی یەکجار بچووکدا کۆکراوەتەوە ، بێنە پێش چاوت ئەستێرەیەك 10 جار گەورەتر بێت لە خۆر وە گوشرابێت بۆ بوارێکی زۆر بەرتەسك بە ڕادەیەك بگاتە تیرەی شاری New York ، وە بێگومان ئەم شوێنە کانگای هیزێکی یەکجار بەهێزی کێشکردنە کە هیچ شتێك هەتا ڕووناکیش لێـی دەرباز نابێت ، لەم ساڵانەی دواییدا ئامێرەکانی ناسا توانییان وێنەیەکی نوێ بگرن بۆ ئەو تەنە نامۆیانەی زۆر سیحراوی و سەرسوڕهێنن لە ئاسماندا . ))

هەروەها لە لێوارەکانی ئەم کونە ڕەشانە شتێك هەیە پێی دەوترێت : [  event horizon ] واتە ( أفق الحـدث : ئاسۆی ڕوودان ) کە ئەمەش وەکو بازنەیەکی گەورە دەوری کونە ڕەشەکەی داوە هەروەکو ناسا بەم شێوەیە باسی دەکات :

(( If the total mass of the star is large enough (about three times the mass of the Sun), it can be proven theoretically that no force can keep the star from collapsing under the influence of gravity. However, as the star collapses, a strange thing occurs. As the surface of the star nears an imaginary surface called the "event horizon," time on the star slows relative to the time kept by observers far away. When the surface reaches the event horizon, time stands still, and the star can collapse no more - it is a frozen collapsing object. ))

بە کورتیەکەی واتە : دوای داڕمانی پڕشنگداری ئەستێرە ڕووەکەی نزیك دەبێتەوە لە ئاسۆی ڕوودان و کات هێواش دەبێتەوە بۆ ئەستێرەکە بە ڕێژەی کەسێك لە دوورەوە چاودێری بکات ، کاتێك ڕووەکەی دەگاتە ئاسۆی ڕوودان، کات دەوەستێت بەبێ جوڵە، وە ئەستیرەکەش لەمە زیاتر داناڕمێت ، بەکو لەم خاڵەدا داڕمان دەوەستێت .

کەواتە کونە ڕەشەکان ڕستن و نەسیجی گەردوونی یان تۆڕی شوێکات لار دەکەنەوە بە بڕیکی یەکجار یەکجار زۆر ، بەڵام شتێکی ترمان هەیە پێـی دەڵێـن [ Wormhole : الثقب الدودي : کونە کرمەکان ] کە بەم شێوەیە پێناسەی کراوە :

(( A wormhole is a hypothetical topologyical feature that would fundamentally be a shortcut through spacetime . A wormhole is much like a tunnel with two ends, each in separate points in spacetime. ))

واتە :

(( کونی کرمی شێوازێکی ئەندازەی نابڕەکییە کە لە بنەڕەتدا ڕێگایەکی کورتە لە شوێکاتدا ، واتە کونی دودی وەکو تونێلێکی زۆر گەورەیە بە دوو دەمەوانەوە ، کە هەریەکەیان پچڕاوە لە شوێکاتدا ))

واتە ئەم کونە کرمانە لە گەردووندا دوو شوێنی یەکجار دوور لە گەدووندا بەیەك دەگەیەنن وە دەتوانن ماددە بگوازنەوە لە گەردووندا لە خاڵیکەوە بۆ خاڵێکی تر بە خێراییەکی سەرسوڕهێن کە لە خێرایی ڕووناکیش زۆر زیاترە ، بەڵام لە ڕاستیدا خێرایی زیاد نابێت بەکو V = ∆ x  /  t واتە لادان کەم دەکاتەوە و ڕاستەوخۆ خێرایی زیاد دەبێت . 

وە زانایان دەڵێن ئەگەر هاتوو تونرا کەسێك بگاتە ئاسۆی ڕوودان ئەوا دەتوانێت هەموو ڕووداوەکانی گەردوون لە Big Bang تاکو لەناوچوونی گەردوون هەر هەمووی وەکو ڤیدیۆیەك ببینێت لەماوەی چەند چرکەیەك ، وە دواتریش ئەگەر چوویە ناو کونی دودی ئەوا دەتوانێت مەودایەکی یەکجار زۆر لە گەردووندا ببڕێت بە کاتێكی زۆر زۆر کەم ، واتە خێرایی نەگۆرە بەلام لادان کەمی کردووە بۆیە کاتێکی کەمیشی پێویست دەبێت . ئەمەش دەقی وتەی زانایان :

(( If an external observer sees me slow down asymptotically as I fall, it might seem reasonable that I'd see the universe speed up asymptotically . ))

واتە : 

ئەگەر چاودێرێکی دەرەکی لە نزیکەوە من ببـینـێت کە بەردەبمەوە "  بۆ ئاسۆی ڕوودان " ، لۆجیکانە وایە کە گەردوون لە نزیکەوە خێرا دەبێت کەوا کۆتایی گەردوون دەبینیت لە تروسکەیەکی سەرسوڕهێندا کاتێك بە میانەی ئاسۆی ڕووداندا دەڕۆیت .

هەروەها دەڵێن :

(( Faraway events in the arbitrarily distant future never end up on my " past light-cone," the surface made of light rays that get to me at a given time. ))

واتە :

وە لەداهاتووی دووردا ڕووداوەکان دەبینی وە لە کۆتایی خولگەکەدا لولەکی ڕووناکی ڕابردوو هەستی پێدەکرێت ، وە ڕوێکی دروستکراو لە تیشکی رووناکی کە پێم دەگات لە کاتێکی دیاریکراودا .

کەواتە ئەوەی بە ئاسۆی ڕوودانی کونەرەشەکاندا تێدەپەڕیت [ ڕابردوو + ئێستا + داهاتوو ] دەبینێت .

سبحان الله ! ئەوانەی سەدان ساڵە گاڵتەیان بە پێغەمبەر و بە موسڵمانان دەکرد دەربارەی ئیسرا و میعراج و بە [ درۆ ] و خورافەیان دادەنا ئەمڕۆ زانستەکەی خۆیان و لەسەر دەستی خۆیان و بە ئامێرەکانی خۆیان پێمان دەڵێن بەڵێ دەکرێ مرۆڤێك دوورترین مەودا ببڕێت لە کاتێكی یەکجار یەکجار کەم ، وە هەروەها دەڵێن هەمان مرۆڤ ئەگەر گەیشتە ئاسۆی ڕوودان هەموو زانست و زانیارییەکان دەربارەی گەردوون دەبینێت و دەزانێت ، هەر ئەمەشە کە لە ئیسرا و میعراجدا ڕوویداوە کاتێك پێغەمبەر دروودی خوای لەسەر بێت بە کاتێكی یەکجار کەم گەیشتە ئەوپەڕی گەردوون و لەگەردوونیش دەرچوو دواتر گەڕایەوە ، وە کاتێك هاتەوە فەرمووی [ أتیت علوم الأولین و الآخرین ] واتە : (( زانیاری و زانستی سەرەتاکان و کۆتاکانم وەرگرت یان بینیم )) . سبحان الله !

و آخر دعوانا أن الـحمد لله رب العالمین ..

سەرجاوەکان :

http://science.nasa.gov/astrophysics/focus-areas/black-holes/

http://www.nasa.gov/centers/glenn/technology/warp/ideachev.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Event_horizon

The numbers concerning fatal radii, dimming, and the time of the last photon came from Misner, Thorne, and Wheeler's Gravitation (San Francisco: W. H. Freeman & Co., 1973), pp. 860—862 and 872—873.  Chapters 32 and 33 (IMHO, the best part of the book) contain nice descriptions of some of the phenomena I've described.

Information about evaporation and wormholes came from Robert Wald's General Relativity (Chicago: University of Chicago Press, 1984).  The famous conformal diagram of an evaporating hole on page 413 has resolved several arguments on sci.physics (though its veracity is in question).

Steven Weinberg's Gravitation and Cosmology (New York: John Wiley and Sons, 1972) provided me with the historical dates.  It discusses some properties of the Schwarzschild solution in chapter 8 and describes gravitational collapse in chapter 11.